Od 11 czerwca do 5 października 2025 roku w Muzeum „Pamięć i Tożsamość” prezentujemy nową wystawę czasową pt. „Nie oddychaj zbyt głośno”. Wystawa o codzienności, strachu i niewidzialnym istnieniu. Przedstawia realia Żydów ukrywających się podczas II wojny światowej, widziane przez pryzmat ciszy, niepewności i codziennego ryzyka.

Centralnym elementem ekspozycji są portrety tych, którzy musieli nauczyć się niewidzialności. Ich twarze stają się punktem wyjścia do zrozumienia sytuacji w jakiej się znaleźli.

„Wyobraź sobie życie, w którym nie wolno ci wydać żadnego dźwięku. Gdzie każdy oddech, każdy szelest może oznaczać śmiertelne niebezpieczeństwo”.

W przestrzeni wystawy znajdują się kryjówki – wiernie odtworzone schronienia, w których Żydzi spędzali dni, miesiące, a czasami lata. Wąskie, duszne, często pozbawione światła pozwalają odczuć trud ich codziennego bytowania.

„Wyobraź sobie, że pod twoim kuchennym stołem mieszka ktoś, kogo nie wolno usłyszeć. Ktoś, kto nie może się odezwać, poruszać, istnieć. Ktoś, kto znika, żeby przeżyć”.

Dopełnieniem wystawy jest film dokumentalny, który pokazuje złożony kontekst tamtych wydarzeń: relacje polsko-żydowskie przed i w czasie wojny.  Napięcia, strach, ale też solidarność i bezinteresowność w działaniu. Swój głos niosą świadkowie tamtych wydarzeń, zarówno ocalali, jak i ci, którzy zdecydowali się pomóc.

„Nie ma tu wielkich gestów. Jest pranie suszone po cichu nocą. Są dzieci, które latami nie śmiały się głośno. Jest strach przed przypadkowym słowem lub odgłosem.”

„Nie oddychaj zbyt głośno” to wystawa, która nie tylko przypomina, ale też pyta. O granice ludzkiej wytrzymałości, cenę przetrwania i to, co zostaje, gdy milkną oddechy.

W czasie okupacji niemieckiej na terenie Generalnego Gubernatorstwa obowiązywało jedno z najbardziej brutalnych praw w Europie – kara śmierci za pomoc Żydom, wprowadzona trzecim rozporządzeniem z 15 października 1941 roku. Choć podobne represje występowały również w innych częściach okupowanej Europy Wschodniej, takich jak Reichskommissariat Ukraina czy Ostland, to właśnie na ziemiach polskich wykonywano je najczęściej. Ten akt prawny nie tylko zniechęcał ludność do udzielania wsparcia, ale również pogłębił izolację Żydów oraz zwiększył ich zależność od chwilowej łaski lub milczenia otoczenia.

Żydzi, próbując przetrwać Zagładę, ukrywali się w różnych miejscach – zarówno w miastach, jak i na wsiach. Warunki wiejskie, z uwagi na gęstą sieć społecznych powiązań, brak anonimowości, dużą ciekawość sąsiadów i fizyczną otwartość przestrzeni (pola, lasy, gospodarstwa), często były bardziej niebezpieczne niż miejskie kryjówki. Rzadko kiedy proces ukrywania się miał charakter statyczny. Zazwyczaj przybierał on postać dramatycznego wędrowania: od jednej kryjówki do drugiej, przerywanego okresami ukrywania się, próbą zdobycia pożywienia, obławami, zdradami oraz koniecznością ciągłego czuwania. Codziennością była niepewność, ucieczki, zmiana miejsca i tożsamości – stan ciągłego zagrożenia i egzystencjalnej tymczasowości.

Informacje szczegółowe 

📅 Data: 11 czerwca – 5 października 2025 r. | W godzinach otwarcia Muzeum 
🎟 Bilety: 12,00 zł (normalne) | 8,00 zł (ulgowe) I Bilety do nabycia w kasach Muzeum oraz w zakładce KUP BILET

📍 Miejsce: Muzeum „Pamięć i Tożsamość”